การสร้างสภาวะโดยการสร้างรูปต่างๆไม่ว่าจะเป็นรูปอะไร  แล้วเรามีอารมณ์คล้อยตามในการสร้างสภาวะนั้น เราก็จะมีความรู้สึกเป็นไปตามสภาวะนั้นเป็นลักษณะการย้ายอารมณ์เปลี่ยนอุปาทานหนึ่งไปหาอีกอารมณ์หนึ่ง การที่จะทำได้อย่างนั้นต้องอาศัยการฝึกฝนมาพอสมควรจึงพอที่จะทำได้ดี

การที่เรารู้จักเพ่งอารมณ์ให้จิตอยู่ในอารมณ์ใดอารมณ์หนึ่งเรียกว่าการทำฌาน

กล่าวโดยย่อ

การทำฌานก็มีขั้นตอนที่เรียกว่ารูปฌาน4

  วิตก วิจาร เรียกว่า ฌาน 1

  ปีติ เรียกว่า ฌาน 2

  สุข เรียกว่า ฌาน 3

  เอกัคคตาอุเบกขา เรียกว่าฌาน 4

ในแต่ละขั้นของรูปฌานจะมีสมาธิเกิดเป็นระดับตามกำลังของรูปฌาน

ขณิกสมาธิ  เป็นสมาธิเล็กน้อยเกิดเหมือนฟ้าแลบไม่นานก็หายไป

อุปจารสมาธิ เป็นสมาธิเฉียดญาน

อัปปณาสมาธิ  เป็นสมาธิระดับญาน

 การที่เราทำฌานนั้นต้องรู้จักการเข้าและออกฌานให้เกิดความชำนาญถ้าเข้าไปแล้วไม่มีการถอยออกจากฌานเมื่อทำเช่นนั้นไปนานๆเข้าจนจิตติดลึกอยู่ในรูปฌานจะทำให้มีลัษณะเหมือนคนเสียสติ เป็นไปในลักษณะต่างๆเหมือนคนบ้าไม่รู้เรื่องอะไรทำอะไรก็ไม่รู้เรื่อง 

การทำฌานต้องทำเป็นขั้นตอน เข้ารูปฌานที่ 1 ขึ้นไปรูปฌานที่ 2 ขึ้นไปรูปฌาน 3 ขึ้นไปรูปฌาน 4 เวลาออกก็ต้องถอยจากรูปฌานที่ 4 ถอยลงมา 3 ถอยลงมา2 ถอยลงมา 1แล้วทำความรู้สึกว่าออก ต้องฝึกทำจนมีความชำนาญ

ต้องรู้จักเรียนรู้ลักษณะอาการของรูปฌานที่เกิดขึ้นให้เข้าใจจะได้ไม่หลงฌาน             และความรู้สึกที่จิตเข้าถึงสมาธิแต่ละขั้นจนเข้าใจโดยละเอียด

รูปที่เห็นเรียกว่านิมิต ซึ่งจะเป็นจริงก็ได้ ไม่จริงก็ได้  ขึ้นอยู่กับที่เราจะสงบระงับนิวรณ์ 5ที่จิตได้หรือไม่นั่นเอง ต้องรู้จักสังเกตุความรู้สึกของเราในสิ่งที่เกิดขึ้นด้วย